Projectgroep Waarden & Normen
In het Basisdocument 'Het Paradoxale Proces' zijn een reeks inhoudelijke noties uitgewerkt.
In het onderstaande overzicht worden vier sleutelbegrippen uitgelicht.
Bij wijze van begripsverheldering.
Pedagogische opdracht
Waarden
Normen
Pedagogisch schoolconcept
het paradoxale proces
Pedagogische opdracht
In Nederland heeft met name minister Ritzen zich opgeworpen als pleitbezorger van de pedagogische opdracht van het onderwijs. Hij heeft deze opdracht getypeerd als een complexe aangelegenheid, waarin drie aspecten samenkomen: (1) de voorbereiding van de leerlingen op het leven in de democratische samenleving, (2) de relatie tussen onderwijs en levensbeschouwing en (3) de verhoudingen binnen scholen. De minister van onderwijs typeert de pedagogische opdracht niet als een incidentele of particuliere activiteit van de individuele onderwijsgevende, maar als een schoolbrede uitdaging.
De pedagogische opdracht wordt vaak vereenzelvigd met 'de overdracht van waarden en normen'. Daarbij wordt veelal gedacht aan het aanleren van gedragsregels zoals: 'niet met je schoenen op de bank', of: 'je vinger opsteken als je in de klas iets wilt zeggen'.
Maar de pedagogische opdracht dient niet versmald te worden tot het 'mores leren' alleen.
Van Haaften maakt ten aanzien van de omgang met waarden en normen in de klas een onderscheid tussen drie aspecten:
Bij het laatste aspect ligt zijns inziens het zwaartepunt van de pedagogische opdracht. Leerlingen zullen zich uiteindelijk zelf waarden en normen eigen moeten maken. Deze benadering, waarbij subject wordt van het eigen leerproces, correspondeert met de zgn. constructivistische optiek op het leren, waarbij het actief leren van 'de leerder' een fundamenteel uitgangspunt is.
Waarden
Zodra mensen voor een ethisch dilemma staan, of worden uitgenodigd hun gedrag te legitimeren, komen zij met hun waarden voor de dag.
Onder waarden verstaan we opvattingen die menselijke relaties betreffen en alledaagse objecten en situaties te boven gaan. Morele waarden kunnen beschouwd worden als opvattingen die sturing geven aan het gedrag.
Als zodanig kunnen zij resulteren in morele normen.
Terwijl meningen, wensen of belangen van kortdurende betekenis kunnen zijn, geldt dat niet voor waarden. Omdat waarden diepe wortels hebben in het affectieve domein, zijn mensen geneigd er levenslang trouw aan te blijven. Wanneer waarden worden bedreigd, zijn mensen zelfs bereid om zich te weer te stellen en in het uiterste geval hun leven in de waagschaal te leggen.
Meer over waarden
Normen
Onder normen verstaan we: aan waarden gerelateerde gedragscodes, of concrete voorschriften, waarover binnen een bepaalde groep een zekere overeenstemming bestaat.
Normen kunnen gelijktijdig aan verschillende waarden ontleend worden. Zo kan de norm: 'niet door rood licht rijden' gebaseerd zijn op waarden zoals 'bescherming van het leven', en 'verantwoordelijkheid'. Wie de norm of het normale overtreedt, kan in principe te maken krijgen met sancties. De aanwezigheid van sancties is een typisch kenmerk van normen. Om die reden roept de term 'normen' bij sommigen negatieve associaties op. Dergelijke associaties zijn niet terecht. Zij zeggen vermoedelijk meer over de subjectieve opvattingen van degene bij wie ze opkomen, dan over 'normen' als zodanig. Normen zijn in hun functionaliteit vergelijkbaar met de spelregels zoals die bijvoorbeeld gelden bij het voetbalspel. Het zou natuurlijk ook zonder regels kunnen, - en mogelijk wordt er dan bij het leven gescoord, maar met voetballen heeft het gebeuren dan waarschijnlijk weinig meer te maken.
Meer over normen
Pedagogisch schoolconcept
Zelfs al staan onderwijsgevenden er mogelijkerwijze nauwelijks bij stil, in de school wordt bij het leven met tal van latente waarden gewerkt. Onderwijsgevenden bieden door hun interactie met leerlingen per definitie een scala van modellen en identificatiemogelijkheden. In feite is de school een integrale leeromgeving, waarbinnen waarden en normen op allerlei manieren worden geleerd. De ene keer bijvoorbeeld via een verhaal, de andere keer via afspraken over regels, of gewoon door een bepaalde manier van met elkaar samenwerken in de klas.
Terwille van de integriteit van het onderwijs en de bevordering van de pedagogische kwaliteit van de school, zouden de vigerende waarden en normen idealiter voor alle betrokkenen transparant moeten zijn. Een school met een uitgesproken pedagogisch profiel biedt aan ouders / verzorgers, leerlingen, leraren, directieleden en andere betrokkenen een referentiekader om tal van elementaire keuzes te maken.
Het pedagogisch profiel van de school zou geformuleerd kunnen worden in een pedagogisch schoolconcept, of een mission statement.
Meer over pedagogisch schoolconcept
Terug naar Studiehoek 2; Artikelen
