Max Dohle over zijn praktijkboek

Ouders, onderwijsgevenden, pedagogen zijn het erover eens dat de morele ontwikkeling tot de belangrijkste opvoedingsdoelen behoort. Hoewel de basis van de morele opvoeding thuis wordt gelegd, wordt deze opvoeding pas echt getoetst als de kinderen omgaan met leeftijdsgenootjes. Dan krijgt de morele opvoeding nieuwe impulsen. Het zijn met name de interacties met andere kinderen die de morele ontwikkeling van kinderen vanaf vijf jaar beïnvloeden. Spel, conflicten en samenwerking geven een morele boodschap door die veel verder reikt dan welke uitspraak van een opvoeder dan ook. De school is daarmee de uitgelezen plaats om het moreel besef van kinderen verder te ontwikkelen. Het boek Morele opvoeding: waarden en normen in het basisonderwijs ondersteunt dit belangrijke opvoedingsdoel op school.

Praktijkboek
Morele opvoeding is vooral een praktijkboek met veel lessuggesties voor kinderen in onderbouw, middenbouw en bovenbouw. Het geeft de onderwijsgevende handvatten om het moreel denken en voelen van leerlingen te verbeteren. De lessuggesties worden ondersteund door een korte theoretische inleiding waarin de vragen worden beantwoord wat morele ontwikkeling is en hoe de morele ontwikkeling thuis en op school gestalte krijgt. Daarbij wordt ingegaan op de rol die straf speelt, de houding van de onderwijsgevenden, het klimaat in de groep en de leiderschapsstijlen van de leerkrachten. De theorie wordt gevolgd door een teamvoorbereiding waarmee de leerkrachten kunnen oefenen in het leiden van een gesprek over een moreel thema. Tenslotte wordt het boek afgesloten met een hoofdstuk over de morele opvoeding in multiculturele groepen. Daarin wordt ingegaan op het overbruggen van tegenstellingen tussen de striktere traditionele opvoeding thuis en de democratische opvoeding op school. De theoretische uitgangspunten van het boek worden verder uitgewerkt in het PABO katern over morele opvoeding dat dit voorjaar verschijnt van dezelfde auteur.

Zich verplaatsen in de ander
De lessuggesties hebben voor alle groepen ten eerste betrekking op het zich beter leren verplaatsen in anderen onder meer door rollenspellen. Zich kunnen verplaatsen in anderen is essentieel voor de morele opvoeding van kinderen. Pas wanneer we in staat zijn ons te verplaatsen in wat anderen overkomt, mee te leven met anderen of te beseffen wat wij met ons gedrag anderen aandoen kunnen we ook beter rekening houden met de ander. Dat is de kern van moraliteit. Zich inleven in anderen kan leiden tot grotere hulpvaardigheid en het nalaten van ongewenst gedrag. Naast aandacht voor gevoelens in het algemeen wordt in het boek specifiek ingegaan op morele gevoelens: boosheid bij de slachtoffers en spijt, schuld of schaamte bij de daders van moreel gedrag. Immoreel gedrag kenmerkt zich immers doordat het bewust schade toebrengt aan anderen.

Moreel denken
Het tweede onderdeel van de lessuggesties gaat over het verbeteren van het moreel denken van leerlingen. Met verbeteren wordt bedoeld dat kinderen leren steeds rechtvaardiger te denken over morele situaties. Een voorbeeld voor de kleuters:

Op een dag komt een meneer op Ali af en vraagt hem waar de Lindelaan is. Ali weet de weg, maar per ongeluk zegt hij: "Het is de tweede straat rechts", terwijl het de derde straat rechts is. Ali vergist zich per ongeluk. De man verdwaalt.
Als de man een tijdje gezocht heeft, vraagt hij de weg opnieuw, nu aan Koen. Koen weet helemaal niet waar de Lindelaan is, maar hij doet gewoon alsof hij het weet. Het kan hem allemaal niets schelen. Hij vertelt de man: "U gaat eerst zo en dan zo". Koen wijst zomaar wat aan. De man gaat weer op weg en jawel hoor, hij komt per ongeluk toch uit op de Lindelaan.

Vraag de leerlingen wie van de jongens het meest ondeugend is: Ali of Koen. De kinderen mogen best op elkaar reageren want van elkaar kunnen zij veel leren. U kunt dus vragen: wie is het daar niet mee eens? Wat vind jij? Is Koen ondeugend? Waarom denk je dat? Heeft Koen straf verdiend? Heeft Ali straf verdiend? Waarom vinden jullie dat Ali/Koen straf heeft verdiend? Wat voor straf zou hij moeten krijgen?

Moreel denken leren kinderen vooral door argumenten uit te wisselen met leeftijdsgenootjes over morele situaties. Dat doen kinderen van nature al dagelijks: "dat is niet eerlijk" of "het ging per ongeluk", zijn voorbeelden van morele uitspraken van kinderen. Zelfs kleuters zijn al heel goed in staat dergelijke morele uitspraken te doen en de praktijk wijst uit dat zij zeer geïnteresseerd zijn in het bespreken van morele vraagstukken, zoals vraagstukken over eerlijk spelen, de baas spelen, je belofte houden, gehoorzamen etc. Het is de taak van de leerkracht dit te ondersteunen door de juiste vragen te stellen en de kinderen op elkaar te betrekken. Het bovenstaande voorbeeld is een theoretisch voorbeeld. Het beste is om met kinderen situaties te bespreken die zich daadwerkelijk hebben voorgedaan in het leven van de kinderen, zoals in conflicten. Het boek morele opvoeding geeft als aanzet hiertoe voorbeelden van morele situaties voor kinderen van alle leeftijden.

Titel: Morele opvoeding: waarden en normen in het basisonderwijs.
Auteur: Max Dohle
Uitgeverij: Zwijsen Tilburg

Terug naar de rubriek Achtergronden