• Leergebiedoverstijgende doelen
  • Werken volgens plan
  • Gebruik van uiteenlopende leerstrategiën
  • Zelfbeeld, Sociaal gedrag, Nieuwe media
• Leergebiedspecifieke kerndoelen
  • Nederlandse taal, Friese taal, Engelse taal
  • Rekenen/wiskunde, Aardrijkskunde, Geschiedenis
  • Samenleving, Technkiek, Milieu
  • Gezond en redzaam gedrag, Natuuronderwijs, Lichamelijke opvoeding
  • Kunstzinnige oriëntatie, Tekenen en handvaardigheid, Muziek
  • Spel en bevordering van het taalgebruik, Beweging

• Werkhouding
• Werken volgens plan
• Gebruik van uiteenlopende leerstrategieën
• Zelfbeeld
• Sociaal gedrag
• Nieuwe media

• I Nederlandse taal
• I+ Friese taal (Friese taal geldt voor scholen in de provincie Friesland)
• II Engelse taal
• III Rekenen/Wiskunde
• IV Oriëntatie op mens en wereld
• V Lichamelijke opvoeding
• VI Kunstzinnige oriëntatie

• een typering: hier wordt aangegeven waarover het leergebied gaat in het basisonderwijs;
• kerndoelen: hier wordt aangegeven welke inhouden uit het leergebied in elk geval aan alle leerlingen moeten worden aangeboden;
• domeinen: hier worden samenhangende kerndoelen in een leergebied bijeengebracht onder een verzameltitel.

1. Werkhouding;
2. Werken volgens een plan;
3. Gebruik van uiteenlopende leerstrategieën;
4. Zelfbeeld;
5. Sociaal gedrag;
6. Nieuwe media.

• a ze kunnen gerichte vragen stellen;
• ze kunnen relevante informatie zoeken en gebruiken;
• ze hebben plezier in het leren van nieuwe dingen;
• ze zetten door wanneer iets niet direct lukt.

• ze kunnen een doel formuleren;
• ze kunnen zich op een onderwerp oriënteren;
• ze begrijpen bij eenvoudige problemen wat oorzaken en gevolgen zijn;
• ze kunnen uit het voorgaande onder c. conclusies trekken;
• ze kunnen grotere activiteiten stap voor stap indelen en uitwerken;
• ze kunnen achteraf beoordelen of hun planning een goede was;
• ze kunnen de resultaten van hun werk presenteren in de vorm van een toelichting, een spreekbeurt, een werkstuk, een uitstalling.

• ze kunnen gerichte vragen stellen aan personen;
• ze kunnen feiten van meningen onderscheiden:
• ze kunnen relevante informatie zoeken en verwerken uit andere bronnen, waaronder een woordenboek, een atlas, een register;
• ze kunnen samenwerken en met elkaar overleggen om gezamenlijk tot oplossingen te komen;
• ze kunnen achteraf beoordelen of hun strategie een goede was.

• ze hebben zelfvertrouwen;
• ze kunnen gedragsimpulsen beheersen;
• ze kunnen en durven voor zichzelf en anderen op te komen.

• ze gaan respectvol met de anderen om;
• ze handelen naar algemeen geaccepteerde normen en waarden;
• ze respecteren verschillen in levensbeschouwing en cultuur;
• ze durven in de groep voor hun eigen standpunt uit te komen;
• ze houden rekening met gevoelens en wensen van anderen;
• ze durven in de groep steun te geven aan iemand met een afwijkend standpunt;
• ze nemen verantwoordelijkheid voor te verrichten taken.

• ze kunnen een tekst maken en bewerken met een tekstverwerkingsprogramma op de computer;
• ze weten globaal welke mogelijkheden (digitale) informatiemedia hebben;
• ze kunnen met behulp van een computer digitale leermiddelen gebruiken.

• vaardigheden ontwikkelen waarmee ze deze taal doelmatig gebruiken in situaties die zich in het dagelijks leven voordoen;
• kennis en inzicht verwerven omtrent betekenis, gebruik en vorm van taal;
• plezier hebben of houden in het gebruiken en beschouwen van taal.

• de inhoud en bedoeling van wat er tegen hen gezegd wordt begrijpen;
• vragen stellen om informatie te verzamelen over een door henzelf gekozen onderwerp;
• verslag uitbrengen;
• iets uitleggen;
• hun ervaringen, mening, waardering of afkeuring op persoonlijke wijze weergeven;
• deelnemen aan een formeel gesprek

• informatieve en betogende teksten, verhalen, poëzie en dialogen voor hoorspel, poppenkast of toneel onderscheiden;
• hun manier van lezen aanpassen aan een door henzelf of door de leerkracht gesteld lezersdoel;
• hoofdzaken van een informatieve tekst weergeven;
• bij een betogende tekst de hoofdlijn van het betoog aangeven en weergeven hoe hun mening zich verhoudt tot de mening in de tekst.

• hun gedachten, ervaringen, gevoelens en bedoelingen uiten bij voorbeeld in een verhaal, een gedicht en in een dialoog voor hoorspel, poppenkast of toneel;
• teksten schrijven, waarin zij hun eigen ervaringen, mening, waardering of afkeuring duidelijk weergeven;
• een brief schrijven volgens algemeen geldende conventies;
• op basis van eigen kennis en waarneming of op basis van verkregen informatie een werkstuk maken;
• schrijven toepassen als middel om gedachten, ervaringen, gevoelens en bedoelingen voor henzelf te ordenen.

• hoe talen en taalvarianten relaties tussen mensen kunnen bepalen en hoe die relaties samenhangen met culturele overeenkomsten en verschillen;
• dat de betekenis van een taaluiting mede beïnvloed wordt door de situatie, de vorm, onuitgesproken bedoelingen, lichaamshouding, gezichtsuitdrukking en gebaren;
• dat een taal of taalvariant op verschillende manieren gebruikt kan worden;
• dat mondelinge en schriftelijke communicatie gebaat is bij regels. Zij kunnen voorbeelden van situaties geven, waarin zulke regels functioneel zijn.

1. Zij kunnen in een zin het onderwerp, het werkwoordelijk gezegde en delen van dat gezegde onderscheiden.
2. Zij kennen
   • regels voor het spellen van werkwoorden;
   • regels voor het spellen van andere woorden dan werkwoorden;
   • regels voor het gebruik van leestekens.

1. betekenis, beeldspraak, letterlijk en figuurlijk taalgebruik, uitdrukking, gezegde, spreekwoord, synoniem, gevoelswaarde, symbool, beeldtaal, pictogram;
2. moedertaal, tweede taal, vreemde taal, dialect, meertalig, gespreksregels, formeel en informeel taalgebruik;
3. spelling, uitspraak, onderwerp van een zin, persoonsvorm, werkwoordelijk gezegde, deelwoord, onbepaalde wijs, werkwoord, tegenwoordige tijd, verleden tijd, enkelvoud, meervoud;
4. gedicht, poëzie, verhaal, drama, toneelstuk, jeugdboek, monoloog, dialoog;
5. hoofdstuk, paragraaf, alinea, zin, klemtoon, lettergreep, komma, punt, puntkomma, vraagteken, uitroepteken, dubbele punt, aanhalingsteken.

• vaardigheden ontwikkelen waarmee ze deze taal doelmatig gebruiken in situaties die zich in het dagelijks leven voordoen;
• kennis en inzicht verwerven omtrent betekenis, gebruik en vorm van taal;
• plezier hebben of houden in het gebruiken en beschouwen van taal.

1. de inhoud en bedoeling van wat er tegen hen gezegd wordt begrijpen;
2. vragen stellen om informatie te verzamelen over een door henzelf gekozen onderwerp;
3. verslag uitbrengen;
4. iets uitleggen;
5. hun ervaringen, mening, waardering of afkeuring op persoonlijke wijze weergeven;
6. deelnemen aan een formeel gesprek.

1. informatieve en betogende teksten, verhalen, poëzie en dialogen voor hoorspel, poppenkast of toneel onderscheiden;
2. hun manier van lezen aanpassen aan een door henzelf of door de leerkracht gesteld lezersdoel;
3. hoofdzaken van een informatieve tekst weergeven;
4. bij een betogende tekst de hoofdlijn van het betoog aangeven en weergeven hoe hun mening zich verhoudt tot de mening in de tekst.

1. hun gedachten, ervaringen, gevoelens en bedoelingen uiten bij voorbeeld in een verhaal, een gedicht en in een dialoog voor hoorspel, poppenkast of toneel;
2. teksten schrijven, waarin zij hun eigen ervaringen, mening, waardering of afkeuring duidelijk weergeven;
3. een brief schrijven volgens algemeen geldende conventies;
4. op basis van eigen kennis en waarneming of op basis van verkregen informatie een werkstuk maken;
5. schrijven toepassen als middel om gedachten, ervaringen, gevoelens en bedoelingen voor henzelf te ordenen.

• hoe talen en taalvarianten relaties tussen mensen kunnen bepalen en hoe die relaties samenhangen met culturele overeenkomsten en verschillen;
• dat de betekenis van een taaluiting mede beïnvloed wordt door de situatie, de vorm, onuitgesproken bedoelingen, lichaamshouding, gezichtsuitdrukking en gebaren;
• dat een taal of taalvariant op verschillende manieren gebruikt kan worden;
• dat mondelinge en schriftelijke communicatie gebaat is bij regels. Zij kunnen voorbeelden van situaties geven, waarin zulke regels functioneel zijn.

1. Zij kunnen in een zin het onderwerp, het werkwoordelijk gezegde en delen van dat gezegde onderscheiden.
2. Zij kennen
   • regels voor het spellen van werkwoorden;
   • regels voor het spellen van andere woorden dan werkwoorden;
   • regels voor het gebruik van leestekens.

1. betekenis, beeldspraak, letterlijk en figuurlijk taalgebruik, uitdrukking, gezegde, spreekwoord, synoniem, gevoelswaarde, symbool, beeldtaal, pictogram;
2. moedertaal, tweede taal, vreemde taal, dialect, meertalig, gespreksregels, formeel en informeel taalgebruik;
3. spelling, uitspraak, onderwerp van een zin, persoonsvorm, werkwoordelijk gezegde, deelwoord, onbepaalde wijs, werkwoord, tegenwoordige tijd, verleden tijd, enkelvoud, meervoud;
4. gedicht, poëzie, verhaal, drama, toneelstuk, jeugdboek, monoloog, dialoog;
5. hoofdstuk, paragraaf, alinea, zin, klemtoon, lettergreep, komma, punt, puntkomma, vraagteken, uitroepteken, dubbele punt, aanhalingsteken.

• verbindingen kunnen leggen tussen het onderwijs in rekenen/wiskunde en hun dagelijkse leefwereld;
• basisvaardigheden verwerven, eenvoudige wiskundetaal begrijpen en toepassen in praktische situaties;
• reflecteren op eigen wiskundige activiteiten en resultaten daarvan op juistheid controleren;
• eenvoudige verbanden, regels, patronen en structuren opsporen;
• onderzoeks- en redeneerstrategieën in eigen woorden kunnen beschrijven en gebruiken.

• waarnemen en beschrijven (Wat zie ik? Waar zie ik dat? Hoe ziet het eruit?);
• herkennen (Heb ik dat ergens anders ook wel eens gezien? Zie ik dat wel vaker?);
• verklaren (Hoe komt het? Waarom daar? Waarom daar zo?);
• waarderen (Wat vind ik ervan? Wat vinden anderen ervan? Kan het ook anders?).

• migraties naar en vanuit Nederland in heden en verleden;
• de Europese Unie;
• Oost-Europa

• Noord-Amerika/ Australië/ Nieuw-Zeeland;
• Midden- en Zuid-Amerika;
• Azië;
• Afrika, ten zuiden van de Sahara;
• de Arabische wereld, waaronder Noord-Afrika.

• de belangrijkste klimaten op aarde. Ze kunnen deze klimaten typeren naar temperatuur- en neerslagkenmerken en kunnen aangeven wat de gevolgen zijn voor mensen, planten, dieren en landschappen;
• landschapselementen in berggebieden. Ze kennen het belang van reliëf en hoogte voor mens, plant en dier.

• de kaart van de eigen omgeving: belangrijke steden, dorpen, wateren en deelgebieden;
• de kaart van Nederland: provincies, belangrijke steden, wateren en deelgebieden;
• de kaart van Europa: de landen, belangrijke steden, wateren, gebergten en deelgebieden;
• de kaart van de wereld: de werelddelen, belangrijke landen, belangrijke steden, wateren, gebergte en deelgebieden. Onder belangrijke landen wordt ten minste verstaan: landen die in de wereld groot politiek gewicht hebben en landen van waaruit veel bewoners naar Nederland zijn gekomen.

• verhalen van 'mensen die het meegemaakt hebben';
• verblijfselen uit de eigen omgeving, foto's, stambomen, historische kaarten;
• teksten en illustraties, wandplaten, jeugdliteratuur en audiovisuele middelen.

• familie- en omgevingsgeschiedenis;
• nomadische samenlevingen in de prehistorie in West-Europa;
• agrarische samenlevingen in de prehistorie in West-Europa;
• de Romeinse invloed in Nederland;
• de middeleeuwse samenleving in West-Europa;
• ontwikkelingen in de Europese cultuur vanaf de late Middeleeuwen: ontwikkeling van steden en handel, ontdekkingen op het gebied van wetenschap en techniek, Europese expansie, kolonialisme, reformatie;
• de Tachtigjarige Oorlog; het ontstaan van de Nederlandse staat; de Nederlandse Gouden eeuw; de Franse revolutie;
• industriële samenlevingen;
• de crisisjaren in Nederland en de Tweede Wereldoorlog;
• de naoorlogse samenleving in Nederland, waaronder in elk geval de ontwikkeling van de welvaartsstaat;
• hedendaagse Europese en mondiale verhoudingen, waaronder in elk geval: de ontwikkeling van multiculturele samenlevingen na 1945; de Europese Unie; veranderingen in Oost-Europa.

• soorten beroepen en beroepsperspectieven in relatie tot opleiding en sekse;
• betaalde en onbetaalde arbeid, verschillen in beloning;
• het verschijnsel uitkering bij sociale voorzieningen.

• kenmerken van leefeenheden, overeenkomsten en verschillen;
• enkele vormen van groepsgedrag en factoren die daarvoor bepalend zijn;
• overeenkomsten en verschillen tussen etnische groepen;
• discriminatie en tolerantie;
• emancipatie.

• het gemeentelijk bestuur;
• het landsbestuur: regering, Eerste en Tweede Kamer;
• de betekenis van de monarchie in Nederland;
• het Koninkrijk der Nederlanden;
• het Europees bestuur;
• de politie;
• de rechtbank.

• constructies (onder andere bruggen, gebouwen, wegen, meubels, apparaten, gereedschap, verpakking);
• transport (onder andere voertuigen, transport over land, lucht en water, via leidingen, buizen, kabels);
• communicatie (onder andere actuele kennis over de informatiemaatschappij en toepassingsmogelijkheden van informatie- en communicatietechnieken);
• productie (onder andere gebruiksvoorwerpen, toiletartikelen, consumptiegoederen).

• aan de hand van een analyse van eigen leefgewoonten, aan elkaar haalbare tips geven voor milieuvriendelijk gedrag;
• zich in gedrag bereid tonen om in klas en school zorgvuldig om te gaan met voedsel, papier, water, afval en energie;
• met concrete voorbeelden illustreren hoe mensen op negatieve wijze, maar ook op positieve wijze omgaan met water, lucht, bodem en energie.

• welke verzorging het lichaam nodig heeft met betrekking tot voeding, beweging en rust, frisse lucht en hygiëne;
• welke risico's verslavende gedragingen, waaronder in elk geval roken en alcoholgebruik, hebben voor de gezondheid;
• hoe ze verantwoord kunnen omgaan met situaties in en om de school die mogelijk gevaar opleveren:
• hoe ze zo kunnen omgaan met hun omgeving en het milieu dat de gezondheid geen schade wordt toegebracht.

• ze kunnen opkomen voor zichzelf:
• ze kunnen rekening houden met anderen.

• herkennen van en omgaan met verkoopbevorderingstechnieken;
• omgaan met geld;
• informatie gebruiken over de samenstelling en het gebruik van een product;
• vergelijken van prijzen en kwaliteit.

• planten en dieren onderbrengen in een systematische indeling op een bij hun leeftijd passend niveau;
• in de regio veel voorkomende planten en dieren benoemen en aangeven in welk biotoop ze thuishoren (bijvoorbeeld: sloot, bos, weiland);
• dieren en planten verzorgen.

• verschillende manieren waarop organismen zich voortplanten benoemen;
• globaal de bouw van planten beschrijven en de vorm en functie van de belangrijkste onderdelen aangeven;
• aangeven welke rol de verschillende types organismen in de voedselkringloop spelen.

• onderzoek doen aan verschijnselen waaronder licht, geluid, kracht, magnetisme en warmte;
• onderzoeken welke kenmerken verschillende energiebronnen hebben en aangeven welke energiebronnen worden gebruikt voor verwarming, verlichting en beweging (bijvoorbeeld: fossiele delfstoffen, wind-, water-, en zonne-energie).

• balanceren op stabiele, smalle en labiele grondvlakken en met verschillende materialen;
• verschillende vormen van springen: vrije sprongen en steunsprongen vanaf en over toestellen;
• verschillende vormen van rollen en duikelen: voorover en achterover, op, aan en om toestellen;
• klauteren en klimmen op en aan toestellen;
• zwaaien op en aan toestellen.

• in het juiste tempo bewegen en op het juiste moment bewegingen inzetten (gaan, lopen, hup/galop en springen);
• ruimtelijke patronen en danspassen uitvoeren;
• daarbij inspelen op het bewegen van anderen.

• op basis van gericht waarnemen;
• op basis van een innerlijke voorstelling van een onderwerp, vanuit hun geheugen, fantasie en/of beleving;
• met een communicatieve functie of een gebruiksfunctie (bijvoorbeeld: speelgoed, affiches, een masker).

• betekenis (wat is het? waar is het voor bedoeld?);
• vormgeving (welke beeldende aspecten bepalen de vormgeving?);
• materiaal (welke materialen zijn gebruikt?);
• techniek (welke technische principes zijn gebruikt?);
• plaats en tijd (waar en wanneer is het gemaakt?).

• klankeigenschappen (duur, hoogte, kleur en sterkte);
• vormprincipes (herhaling, contrast en variatie);
• betekenis (stemming, sfeer) en functie;
• gebruikte instrumenten en/of stemsoorten.

• muziek typeren naar geografische en/of culturele herkomst;
• klank, vorm en betekenis van muziek met bewegingen uitbeelden;
• het verloop van een lied of muziekstuk meelezen met behulp van het notenschrift of een andere grafische notatie.

• op basis van informatie over rollen, situatie en verhaalelementen al improviserend een spel spelen;
• bij spel bewust gebruik maken van stem, taal, houding, beweging en mimiek;
• hun aandacht gericht houden op hun rol, de uit te beelden situatie, de medespelers, het speelvlak en de toeschouwers;
• iets voordragen;
• gebruik maken van middelen als decor, rekwisieten, kleding en schmink.

• relaties leggen tussen spel en de dagelijkse werkelijkheid;
• relaties leggen tussen het eigen spel en dat van anderen.

• een beperkt repertoire speelliederen en volksdansen en eigentijdse dansen uitvoeren, die afkomstig zijn uit verschillende culturen;
• ervaringen, gevoelens, situaties en gebeurtenissen met elkaar in beweging en dans weergeven.

Terug naar: Lessuggestie 1 Helpen: Om over na te denken